ԹԵՀՄԻՆԱ ՄԱՐՈՒԹՅԱՆ / Քայլել իմաստության կոշիկներով. Գրիգոր Մաչանենցի բանաստեղծական աշխարհը

Գրիգոր Մաչանենց Բաբախանյանը մեր ժամանակի հանրագիտակ մտավորականներից է․ նա ոչ միայն բանաստեղծ է, այլև գեղանկարիչ, քանդակագործ, թատերական,  հասարակական գործիչ, գործարար:

Մաչանենցի գրական ժառանգությունը ընդգրկում է մի քանի ժողովածուներ, որոնք յուրատեսակ հանգրվաններ են նրա ստեղծագործական կենսագրության մեջ․ «Ժառանգությունս խենթություն» (1999թ.), «Դուռս կիսաբաց» (2004թ.), «Բաբելոնի ժառանգորդներ» (2008թ.), «Ձեռագրատունս» (2012թ.), «Մտքիս կծիկը» (2018թ.) և վերջապես «Իմաստության կոշիկներ» (2022թ.)։ Այս գրքերից յուրաքանչյուրն արձանագրում է հեղինակի գեղարվեստական որոնումների նոր փուլ՝ միաժամանակ վկայելով աշխարհայացքի ու ներքին համոզմունքների աստիճանական ձևավորման մասին։

Գրիգոր Մաչանենցի վեցերորդ գիրքը՝ «Իմաստության կոշիկներ»-ը (Ե., «Զանգակ» հրատ., 2022թ., 128 էջ), իր խորագրով արդեն իսկ առաջարկում է խորհրդանշական բանալի՝ ընթերցողի առաջ բացելով ոչ միայն գեղարվեստական, այլև փիլիսոփայական տարածք։

Գիրքը նվիրված է Արցախյան պատերազմներում զոհված հայորդիների հիշատակին, և այդ նվիրումը այն դարձնում է հավերժական խոնարհում և հիշողության տեքստ։ Հատկանշական է, որ ժողովածուն ոչ միայն գրականության, այլև կերպարվեստի արտահայտություն է, քանի որ նկարազարդումները ևս հեղինակինն են՝ հիշեցնելով, որ Մաչանենցը բազմաշերտ արվեստագետ է։

ТЕЙМИНА МАРУТЯН / Армянские писатели в контексте культурной жизни Украины

Если изучение литературных связей и взаимодействий представляет, несомненно, очень большой интерес для всех литератур мира, то оно имеет совершенно исключительное значение для истории армянской литературы и культуры.

В советское время армянское литературоведение большое внимание уделяло изучению армяно-украинских литературных связей. В Армении всегда существовал повышенный интерес к украинской культуре и литературе. Поэтому очевидно и наличие многочисленных трудов, посвященных армяно-украинским литературным отношениям. О них писали такие армянские исследователи, как: А. Салахян, П. Акопян, Ш. Арутюнян, С. Манукян, M. Шагинян, С. Амирян и другие.

Целью нашего исследования является представить и заново оценить процесс становления и развития армяно-украинских литературных связей с начального их этапа и до наших дней, а также выявить актуальные проблемы этого процесса, акцентируя внимание в данном контексте на роли армянских писателей в деле сохранения, развития и популяризации украинских культурных ценностей.

В соответствии с целью исследования определены следующие задачи: представить обобщенные контуры процесса формирования и развития армяно-украинских литературных связей в их основных этапах и с учетом их специфических особенностей, переосмысливая армяно-украинские литературные отношения сквозь призму современности и подчеркивая их роль во взаимном обогащении культур двух стран.

ՍՒՐԱՆՈՒՇ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ / Թեհմինա Մարությանի «Գրականագիտական ուսումնասիրություններ. Ա» ժողովածուն

Գորիսի պետական համալսարանի գիտական խորհրդի որոշմամբ մասնագիտական շրջանակների և գրասեր ընթերցողի դատին է ներկայացվել երիտասարդ գրականագետ, բանասիրական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Թեհմինա Մարությանի «Գրականագիտական ուսումնասիրություններ. Ա» ժողովածուն (Ե., ՎՄՎ-ՊՐԻՆՏ հրատ., 2022թ., 303 էջ)։

Թեհմինա Մարությանը նոր դեմք չէ ժամանակակից գրաքննադատության ասպարեզում. վերջին տարիներին գրական մամուլում նրա հրատարակած բազմաթիվ ուշագրավ հոդվածներն ու ուսումնասիրությունները զարմանք են հարուցում իրենց թեմատիկ ընտրությամբ, ստույգ ձևակերպված գիտական խնդրադրությամբ ու խորապես փաստարկված, հիմնավորված լուծումներով։ Դրանք քննադատության ժամանակակից ընթացքի մեջ շահեկանորեն առանձնանում են գրականագետ-տեսաբանի գիտական հետաքրքրությունների շրջանակն ու իմացականությունը բնորոշող մասնագիտական յուրացումներով ու յուրօրինակ ձեռագրով։

ՎԱՐԴԱՆ ՍԱՐԳՍՅԱՆ / Հայհոյանքի ուժը

Վա­ղուց էի մտմտում հայ­հո­յա­խո­սութ­յան հաղ­թար­շավն ու նրա ա­րա­տը պար­սա­վել: Եվ ի­րոք, հա­պա մի պահ մեր շուր­ջը նա­յենք, հա­մա­ցան­ցում զօր ու գի­շեր բա­զում ո­գես­պառ, ու­նայ­նա­գործ էակ­ներ հոգ­ևոր պժգանք՝ գար­շանք են ցրում: Ի­մա­ցութ­յան ա­կունք­նե­րը կար­ծես ցա­մա­քել են, ան­զո­րութ­յան նա­խա­պա­շա­րու­մի քա­րո­զը՝ վա­րա­րել: Ա­մե­նուր խար­խա­փանք է ու ա­տե­լա­վառ շփոթ. գո­յի­մաստ խոս­քի՝ գրե­թե իս­պառ բա­ցա­կա­յութ­յուն։ Հենց մի նշույլ ան­հա­մա­ձայ­նութ­յան, և մարդս պատ­րաստ է ի ցույց հա­նել մայ­րե­նի լեզ­վի նկուղ­նե­րից գո­յա­ցող հայ­հո­յա­խո­սութ­յուն­նե­րի ողջ զի­նա­նո­ցը…

– Ի՞նչ կա զար­մա­նա­լու, բա ա­սում ես՝ ու­շունց ես տա­լիս, բա ու­շունցն ի՞նչ ա­նի դրանց,- ա­սաց Խո­րե­նը՝ հայ­հո­յա­խոս պատ­կա­ռե­լի բա­րե­կամս, ու ան­հաս­ցե հայ­հո­յեց:- Հ­րեն,- հան­դարտ շա­րու­նա­կեց,- էդ­քան խա­չեր են դնում՝ հե­րիք չի, էլ բար­ձունք չեն թո­ղել՝ պղծել են, հի­մա էլ, խելք­նե­րին ա­շե­ցեք, Ք­րիս­տո­սի ար­ձանն են ու­զում դնեն: Ա՛, ձեր… խալ­խերն ինչ են ա­նում, դուք՝ ինչ… Էլ աշ­խար­հում քա­ղաք չեն թո­ղել՝ ե­կե­ղե­ցի են կա­ռու­ցել, իսկ եր­կի՞­րը… ձե­ռից գնում է:

Խո­րե­նը հան­րա­ճա­նաչ էր ու տա­րի­քի հետ նաև՝ բե­ռով վաս­տակ ու­ներ: Հայ­հո­յել սի­րում էր, բայց ոչ եր­բեք՝ տա­նը։ Գի­տեր՝ որ­տեղ: Ըն­կեր­նե­րից շա­տերն ար­դեն չկա­յին՝ կա­րոտ ու­ներ: Հա­ճախ էր միա­նում մեր ըն­կե­րախմ­բի կե­րու­խու­մին ու… հոր­դում էր հայ­հո­յան­քը: Ա­պա­հով­ված էր ու ստեպ-ստեպ ինքն էր սե­ղան բա­ցում: Մեկ-մեկ մտեր­միկ զրու­ցում էինք:

ՆՈՐԱՀԱՅՏ ԴՐՎԱԳՆԵՐ ՀԱՄՈ ՍԱՀՅԱՆԻ ԵՎ ՍԻՄՈՆ ՍԻՄՈՆՅԱՆԻ ԼԻԲԱՆԱՆՅԱՆ ԱՌՆՉՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՑ

«Մէկը սակայն իր հոգիին մէջ քեզ բարձր պիտի դասէ:

Այդ «մէկը», գիտցիր, այս պարագային ես չեմ, այլ գալիքն է, ապագան:

Դուն մեծցար՝ գալիքի մէջ»

Սիմոն Սիմոնյան

Համո Սահյանի ստեղծագործական կյանքում կա ուշագրավ մի դրվագ, որը կապվում է սփյուռքի, մասնավորապես Լիբանանի հայ գաղթօջախի հետ: Բեյրութում 1958-1978թթ.-ին Սիմոն Սիմոնյանի խմբագրությամբ հրապարակված «Սփիւռք» շաբաթաթերթը, հիրավի, հարուստ նյութ է պարունակում ժամանակի գրական-մշակութային անցուդարձի մասին՝ նաև ըստ ամենայնի լույս սփռելով հայրենիք-սփյուռք այդօրյա գրական կապերի վրա, որոնք հաճախ դուրս են մնացել մամուլի հետազոտողների ուշադրությունից: Բանն այն է, որ խորհրդային տարիներին «Սփիւռք»-ի որդեգրած ազգային-ազատական ուղղությունը անհամատեղելի էր խորհրդային մտակաղապարների հետ, ուստի և «Սփիւռք»-յան միջավայրը մեծ հաշվով անծանոթ մնաց հայրենի ընթերցողին: Չնայած Խորհրդային Հայաստանի անհանդուժողական դիրքավորումին՝ «Սփիւռք» պաբերականը ուշադրության կենտրոնում է պահել հայրենի գրական, մշակութային, հասարակական ու քաղաքական կյանքը՝ արձագանքելով կարևոր իրադարձություններին, մտահոգություններին՝ փորձելով ամեն կերպ սերտացնել գրական-մշակութային կապերը, կամրջել սփյուռքահայությանը: «Սփիւռք» շաբաթաթերթին, թեև փոքր-ինչ զգուշավոր, բայց հաղորդակցվել են հայրենի բազմաթիվ նշանավոր գրողներ, մտավորականներ, որոնց թվում՝ Դերենիկ Դեմիրճյանը, Գուրգեն Մահարին, Խաչիկ Դաշտենցը, Պարույր Սևակը, Հովհաննես Շիրազը և շատ ուրիշներ: Վերջինս գրեթե մշտական ներկայություն էր թերթում՝ հաճախ անտիպ ստեղծագործություններով, բաց նամակներով ու հրապարակումներով:

ՍԻՄՈՆ ՍԻՄՈՆՅԱՆ / Դեղը

Հայոց Աշխարհի մեծ ու հայրենասէր քնարերգուն՝ Յովհաննէս Շիրազ եւ խոնարհ ու բազմատաղանդ արձակագիրը՝ Խաչիկ Դաշտենց — երկուքն ալ Խաչատուր Աբովեանի պէս Հայոց նո՛ր «Վէրք»ով կոտտացող բիւրեղ հոգիներ, զարմանալի զուգադիպութեամբ մը արտասահմանցի հայ փոքրիկ օրիորդի մը՝ Սեդա Ռշտունիի ալպոմին մէջ պահանջած են միեւնոյն «ԴԵՂԸ» վասն փրկութեան ու բժշկութեան Հայոց Վէրքին, Հայոց Հիւանդութեան, իմանալէ ետք թէ փոքրիկ օրիորդը ապագային դեղագործ պիտի դառնայ: Կը հարցնէ Շիրազ — պահանջելու համար. — «Այնպիսի մի ԴԵՂ կարո՞ղ ես գտնել, որով կարենամ գտնել դուռը մեծ Արարատի»: «Դե՛ղ» գտնելու համար դուռը մեծ Արարատի: Իսկ բարի ու մանիշակի պէս խոնարհ Դաշտենց կարծէք կը հեւայ. «Մինչեւ Սասունը եւ Մուշը չլինեն ներկայ Հայաստանի սահմանների մէջ՝ մենք ՀԻՒԱՆԴ ենք եւ դեղագործների կարօտ»: «ՀԻՒԱ՛ՆԴ ենք մենք», ըստ Դաշտենցի, եւ «կարօտ՝ ԴԵՂԱԳՈՐԾՆԵՐԻ»... 

«Հիւանդ» ենք ազգովին եւ պէտք ունինք «դեղի»: 

Հայրենական երկու գրողներէն մէկը դեղ կ'ուզէ «Արարատի դուռը գտնելու», միւսը՝ «Սասունը եւ Մուշը բերելու ներկայ Հայաստանի սահմաններուն մէջ»: 

Թող ներէն մեզի մեր հայրենական համբուրելի երկու գրողները, մենք ԴԵՂ կ'ուզենք նախ ՈՒՐԻՇ բաներու համար, մեծ Արարատի դուռը գտնելէ առաջ, Սասունը եւ Մուշը եւ ուրիշ շատ սիրելի բնագաւառներ շալկելով բերելէ առաջ, վասն բժշկութեան Հայոց «Վէրք»ին… 

Ասատուր Կիւզելեան / ՀԱՅ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴ, ՔՈ ՓՐԿՈՒԹՒՒՆԸ ՔՈ ՀԱՒԱՔԱԿԱՆ ՈՅԺԻ ՄԷՋ Է

Ձեզ ենք ներկայացնում սփյուռքահայ ճանաչված մտավորական, ազգային, հասարակական, գրական, մշակութային ու եկեղեցական գործիչ, գրող, հրապարակախոս, մեծահամբավ բարերար, լոնդոնաբնակ Ասատուր Կիւզելեանի  նոր, ուշագրավ հոդվածը՝ նվիրված Հայ Սփյուռքի պահպանման մշտապես արդիական խնդիրներին: 

Սփիւռքահայ գաղթօճախները հազարամեակներու պատմութիւն ունին։ Հայաստանի մէջ տեղի ունեցած պատմական դժբախտ իրադարձութիւններու և տնտեսական աննպաստ պայմաներու բերումով, հարիւր հազարաւոր հայեր տարբեր ժամանակաշրջաններուն արտագաղթած՝ երբեմն ալ բռնագաղթի ենթարկուելով՝ տեղափոխուած են ու բնակութիւն հաստատած՝ աշխարհի տարբեր երկիրներուն մէջ։ Այդ է պատճառը որ այսօր գաղթօճախներ ունինք աշխարհի հինգ ցամաքմասերու բազմաթիւ երկիրներուն մէջ, ուր կը գործեն կրօնական, կուսակցական, բարեսիրական, կրթական, մշակութային, մարզական, հայրենակցական միութիւններ, հաստատութիւններ և կազմակերպութիւններ, որոնցմէ իւրաքանչիւրն ունի իր առանձին ծրագիր-կանոնագիրը և կ'աշխատի անկախ միւս կազմակերպութիւններէն։ Յիշեալ կազմակերպութիւնները կը կազմեն սփիւռքահայութեան առանձին օղակները։

Այդ գաղթօճախներուն մէջ կ'ապրին նաև մեծ թիւով հայեր, որոնք՝ թէև վերոյիշեալ կազմակերպութիւններէն որևէ մէկուն չեն պատկանիր, բայց նոյնպէս կը կազմեն սփիւռքահայութեան օղակները։ Դժբախտաբար այդ օղակներէն կազմուած շղթայ մը, այսինքն՝ սփիւռքահայութեան ամբողջութիւնը ներկայացնող մարմին մը գոյութիւն չունի։

Ահա թէ ինչո՞ւ, երբ լսենք «մենք սփիւռքահայերս», «սփիւռքահայութեան ձայնը», «սփիւռքահայութեան կամքը», «սփիւռքահայութեան ոյժը» և նման արտայայտութիւններ, հարց կու տանք. Ո՞վ է սփիւռքահայը, աւելի ճիշդը՝ ո՞վ իրաւունք ունի սփիւռքահայութեան անունով խօսելու։ Մեր ազգային կուսակցութիւննե՞րը առանձին-առանձին, մեր կուսակցութիւնները հաւաքաբա՞ր, մեր կուսակցութիւններն ու կազմակերպութիւնները միասնաբա՞ր, թէ՝ միասնականութենէ այրիացած՝ Հայաստանեայց եկեղեցին ...։

ՈՉ ՈՔ։